Linggo, Hulyo 27, 2014
kabihasnan sa pasipiko (pinanggalinggan wikepedia)
Melanesia nagmula sa salitang Griyego na melas na ibig sabihin ay maitim at nesos na ang kahulugan ay isla. Binubuo ito ng mga pulo ng New Guinea, New Caledonia, New Hebrides, Fiji, mga Pulo ng Solomon at iba pa. Kaya tinawag na melanesia ang mga isla rito dahil ang mga nakatira rito ay maiitim ang kulay ng balat. Ang pulo ng New Guinea ang pinakamalaking pulo sa Melanesia maging sa buong Oceania.
Micronesia nangangahulugang maliit na mga pulo. Kabilang dito ang Marianas, Guam, Wake Island, Palau, ang Marshall Islands, Kiribati, Nauru, at ang Federated States of Micronesia. Matatagpuan ang karamihan ng mga pulong ito sa hilaga ng ekwador.
Polynesia nangangahulugang maraming mga pulo. Kabilang dito ang New Zealand, ang Hawaiian Islands, Rotuma, ang Midway Islands, Samoa, American Samoa,Tonga, Tuvalu, ang Cook Islands, French Polynesia, at Easter Island. Ito ang pinakamalaki sa tatlong pangkat.
Kabihasnan sa Africa (pinanggalinggan sa aklat na Pagtanaw at Pagunawa: Daigdig)
Maliban sa Egypt, may mga sumibol pang kultura at kabihasnan sa africa. Isa sa mga sinaunang kultura ay ang mga taong Nok na nanirahan sa Nigeria mula 500 BCE hanggang 200 CE. Ang mga Nok ay mga magsasaka na unang nakaalam ng paraan ng pagpapanday ng bakal sa bahaging iyon ng Africa. Lumikha rin sila ng mga kasangkapan gamit ang luad, kahoy, at mga bato
Kabihasnan sa America (pinanggalinggan wikepedia)
1) MAYA- ay mga American Indians na nagkaroon ng sariling sibilisasyon sa Gitnang Amerika at Timog Mexico noong 300-900 AD.
YUCATAN- dito naninirahan ang ang pinakamalaking tribo ng Maya.
RELIHIYON
Ang mga MAYA ay naniniwala sa humigit-kumulang 160 na diyos at diyosa.
HUN HUNAHPU- diyos ng mais.
CHAC- diyos ng ulan.
KINICH AHAU- diyos ng araw.
IX CHEL- diyosa ng buwan.
MAIS AT BEANS- tinatanim ng mga magsasakang maya.
KONTRIBUSYON NG MAYA SA MUNDO
MAYAN CALENDAR- nagsasaad kung kelan ang maswerteng at araw at kelan ang di-maswerteng araw.
IDEOGRAPHIC WRITING
2) AZTEC- ay matatagpuan sa katimugang bahagi ng Mexico. Doon naninirahan ang mga Aztec dahil sa angkop na klima at dahil na rin sa matabang lupa.
RELIHIYON
Ang mga AZTEC ay naniniwala sa mga sumusunod na bathala:
HUITZILOPOCHTLI- bathala ng digmaan.
TANATIUH- bathala ng araw.
TLALOC- bathala ng ulan.
QUETZALCOATL- may pakpak at isang bathala at tinuturing isang bayani.
PAGSASAKA- kinabubuhay ng mga Aztec at para makasigurado sa masaganang ani, madalas ang pagsasagawa ng seremonya para sa kanilang mga bathala.
HERMAN CORTES- sumakop sa buong Mexico.
3) INCA- ang isa sa mga may sinaunang kabihasnan sa Latin Amerika.
-Magaling na inhinyero at mahusay gumawa ng kalsada at tulay ang mga Inca. Ang mga daan ay gawa sa bato, at ang mga tulay na nakabitin ay yari sa lubid at baging.
HUACA- itinuturing "banal" ng mga INCA.
SAPA INCA- tawag sa pinuno ng Imperyong Inca.
Kabihasnan sa Asya (pinanggalinggan wikepedia)
Nag bago ang pamumuhay ng tao sa Panahong Neolitiko. Nagsimula ang malawakang pagtatanim o agrikultura at ang pag-aalaga ng hayop. Depende sa kanilang kapaligiran.
Nang lumaon, may apat na batayang kapaligiran sa Asya na hinanap ng tao. Ito ang kapaligirang lambak-ilog, disyerto, at steppe o damuhan. Natuto ang mga tao sa kapuluan na magtanim ng halamang ugat at palay. Naging bihasa rin sila sa paglalayag at pangingisda. Samantala, ang mga pamayanansa lambak-ilog ay natutong magtanim ng trigo, barley at palay. May nag-aalaga rin ng hayop sa lambak-ilog tulad ng tupa, kambing, at baka. Sa kabilang banda, pag-aalaga ng hayop tulad ng kabayo, tupa, camel, at ox ang naging kabayuhan sa disyerto at steppe. May kaunting pagtatanim din tulad ng dates sa mga oasis sa disyerto.
Tatalakayin sa blog na ito ang nabuong agrikultural na pamumuhay sa mga lambak-ilog, sa Asya - ang Tigris-Euphrates sa Kanlurang Asya, Indus sa Timog Asya, at ang Huang Ho sa Silangang Asya. Ilalarawan sa blog na ito ang mga kabihasnang Sumer, Indus at Shang. Ipapakita rin ang pamahalaan at lipunan na nabuo sa tatlong kabihasnan at kikilalanin ang mga natamo ng mga ito.
Sibilisasyon
mula sa salitang ugat na civitas
masalimuot na pamumuhay sa lungsod
Kabihasnan
nagsimula sa salitang ugat na "bihasa"
pamumuhay na nakagawian at pinipino ng isang pangkat ng tao.
* Mga Batayang Salik sa Pagbubuo ng Kabihasnan:
1. Pagkakaroon ng organisado at sentralisadong pamahalaan
2. Masalimuot na rehiyon
3. Espesyalisasyon sa gawaing pang-ekonomiya at uring panlipunan
4. Mataas na antas ng kaalaman sa teknolohiya
5. Sining at agrikultura
6. Sistema ng pagsusulat
* Noong unang panahon, ang mga namumuno sa mga lungsod ay matataas na Pari.
Politeismo:
- paniniwala sa maraming diyos
* Mayroon dalawang uri ng pinuno noon:
1.Pinunong pulitikal-militar (hari)
2.Pinunong Panrelihiyon (pari)
kabihasnan sa tsina (pinanggalinggan wikepedia)
Mga Dinastiya sa China
1. Zhou o Chou (112 B.C.E. – 221 B.C.E.).
· Naipasa sa dinastiyang Zhou ang “Basbas ng Langit” at ang titulo na “Anak ng Langit”.
· Naimbento ang bakal na araro.
· Ipinagawa ang mga irigasyon at dike laban sa pagbaha ng Huang Ho.
· Nagpagawa ng mga kalsada at sumulong ang kalakalan.
· Naimbento ang sandatang crossbow at bumuo ng hukbong nakakabayo at gumamit ng chariot.
· Dahil malawak ang teritoryo ang Zhou, humina ang control nito sa mga nasasakupang estadong lungsod.
· Nauwi ito sa panahon ng digmaan ng mga estado owarring states.
· Lumitaw ang pilosopiyang Confucianism at Taoism.
· Si Confucius ang naghain ng solusyon sa kaguluhan ng lipunan.
2. Qin o Ch’in ( 221-206 B.C.E).
· Nagapi ng Qin ang mga kalabang estado sa ilalim ng pamumuno ni Zheng.
· Napabagsak ni Zheng ang Zhou noong 221 B.CE.
· Idiniklara ni Zhen gang sarili bilang si Shi Huangdi o Shi Huang Ti, na nangangahulugang “Unang Emperador”.
· Naganap ang kosolidasyon sa China sa panahon ng Qin.
· Pinili ni Shih Huangdi bilang tagapayo ang mga iskolar ng pilosopiyang Legalism.
· Kailangang malulupit ang batas at mabibigat ang parusa upang maabot ang kaayusan, ayon sa Legalism.
· Si Li Xi, isa sa mga legalista, ang nagaing punong ministro ni Shih Huangdi.
· Ayon kay Li Xi, makasasama sa China ang maraming libro at ideya na tumutuligsa sa Qin.
· Sinunog ang lahat ng libro sa China at maraming skolar ang hinuli at piñata, iniwan lang ang mga aklat tungkol sa agrikultura, medisina, at mahika.
· Inutos ni Shih Huangdi na ipatayo ang Great Wall Of China bilang proteksyon sa pagatake ang mga kalaban.
· Sa pagkamatay ni Shih Huangdi bumagsak din ang dinastiyang Qin.
3. Han (206 B.C.E – 220 C.E.).
· Kinikilala ang Han bilang isa sa mga dakilang dinastiya sa China.
· Itinatag ito ni Liu Bang noong 206 B.C.E.
· Pinalitan niya ang mararahas na patakaran ng Qin.
· Ang Confucianism ang naging opisyal na pilosopiya.
· Natamo ng Han ang tagumpay sa panahon ni Wudi o Wu ti.
· Pinalawak ni Wudi ang teritoryo ng Han sa pamamagitan ng pagsakop ng iba pang teritoryo.
· Sa panahon ng Han napatanyag ang Silk Road, isang ruta ng kalakalan.
· Sa tala ang dinastiang Han, nakarating sa Rome ang isang pangkat ng mga Tsinong juggler.
· Nakarating sa rome ang seda ang China na tinatawag naseres.
· Sa dinastiyang ito naimbento ang papel, porselana, atwater-powdered mill.
· Nabuhay sa panahong ito si Simaqien, ang dakilang historyador ng China.
· Nauwi ito sa panahon ng digmaan ng mga estado owarring states.
· Lumitaw ang pilosopiyang Confucianism at Taoism.
· Si Confucius ang naghain ng solusyon sa kaguluhan ng lipunan.
2. Qin o Ch’in ( 221-206 B.C.E).
· Nagapi ng Qin ang mga kalabang estado sa ilalim ng pamumuno ni Zheng.
· Napabagsak ni Zheng ang Zhou noong 221 B.CE.
· Idiniklara ni Zhen gang sarili bilang si Shi Huangdi o Shi Huang Ti, na nangangahulugang “Unang Emperador”.
· Naganap ang kosolidasyon sa China sa panahon ng Qin.
· Pinili ni Shih Huangdi bilang tagapayo ang mga iskolar ng pilosopiyang Legalism.
· Kailangang malulupit ang batas at mabibigat ang parusa upang maabot ang kaayusan, ayon sa Legalism.
· Si Li Xi, isa sa mga legalista, ang nagaing punong ministro ni Shih Huangdi.
· Ayon kay Li Xi, makasasama sa China ang maraming libro at ideya na tumutuligsa sa Qin.
· Sinunog ang lahat ng libro sa China at maraming skolar ang hinuli at piñata, iniwan lang ang mga aklat tungkol sa agrikultura, medisina, at mahika.
· Inutos ni Shih Huangdi na ipatayo ang Great Wall Of China bilang proteksyon sa pagatake ang mga kalaban.
· Sa pagkamatay ni Shih Huangdi bumagsak din ang dinastiyang Qin.
3. Han (206 B.C.E – 220 C.E.).
· Kinikilala ang Han bilang isa sa mga dakilang dinastiya sa China.
· Itinatag ito ni Liu Bang noong 206 B.C.E.
· Pinalitan niya ang mararahas na patakaran ng Qin.
· Ang Confucianism ang naging opisyal na pilosopiya.
· Natamo ng Han ang tagumpay sa panahon ni Wudi o Wu ti.
· Pinalawak ni Wudi ang teritoryo ng Han sa pamamagitan ng pagsakop ng iba pang teritoryo.
· Sa panahon ng Han napatanyag ang Silk Road, isang ruta ng kalakalan.
· Sa tala ang dinastiang Han, nakarating sa Rome ang isang pangkat ng mga Tsinong juggler.
· Nakarating sa rome ang seda ang China na tinatawag naseres.
· Sa dinastiyang ito naimbento ang papel, porselana, atwater-powdered mill.
· Nabuhay sa panahong ito si Simaqien, ang dakilang historyador ng China.
Kabihasnan sa India (pinanggalinggan wikepedia)
Hindi maipagkakaila na lunduyan ang Asia ng mga sinaunang kabihasnan. Tulad ng iba pang sinaunang kabihasnan, sumibol ang kabihasnang ito sa mga ilog-lambak ng Indus na nasa hilagang-kanlurang bahagi ng Pakistan ngayon . Umunlad ang kabihasnang ito at tinawag na mga lungsod ng Mohenjo-Daro at Harappa.
MOHENJO-DARO
HARAPPA
Sabado, Hulyo 26, 2014
KABIHASNAN EGYPTIAN (pinanggalinggan wikepedia)
Kalagayang Heograpika
Egypt – Matatagpuan hilagang silangang asya kung saan umaagos ang Nile river.
Ilog Nile- may habang 6671 km mula sa kabundukan ng Africa pallabas ng Mideterranean Sea.
-umaapaw ang tubig tuwing Hulyo at bumabab sa buwan ng Oktubre
Herodotus- isang historian na Greek na nagsabing ang ang kabihasnang Egyptian ay handog ng Nile (gift of Nile).
Sahara at Libyan Desert – matatapuan sa kanluran at timog ng bansa, naging harang at pahirap sa pananakop ng mga dayuhan.
Kasaysayan
7000BCE- nagsimulang nagkaroon ng pamayanan sa tabi ng ilog Nile.
-natutunan nila ang pagtatanim sa mainam na lupain at pag aalaga ng mga hayop tulag ng baka,kambing at tupa
3200BCE- ang pamayanan ay nagkaisa at nakapagtatag ng dalawang kaharian:
a. Mababang Egypt- nasa hilagang bahagi ng Nile river, ang kanilang hari ay may kulay pulang korona.
b.Mataas na Egypt- nasa timog na bahagi ng Nile river
3100BCE- napag-isa ang 2 kaharian ng masakop ni Menes hari ng mataas na Egypt ang katunggaling kaharian.
Memphis- ang naging kabisera ng pinag-isang kaharian, dito rin nagsimula ang unang dinastiya sa Egypt na umaot sa 31.
Pharaoh (paraon)- tawag sa mga pinunong Egyptian na ang ibig sabihin ay dakilang tirahan, na nang lumaon ay itinuring na mga diyos na nasa pisikal na anyo ng tao.
Mga Tungkulin at kapangyarihan ng Pharaoh
• Magkontrol ng ekonomiya at kalakalan
• Mamahala sa kanyang nasasakupan
• Magpatupad ng mga batas at patakaran.
• Magpanatili ng maayos na sistemang pag irigasyon
• Mangalaga ng tao sa panahon ng kalamidad at tag-gutom
• Magpanatili ng ng kaayusan at katahimikan ng kaharian.
• Manguna sa mga seremonya at panrelihiyong ritwal.
• Manguna sa hukbong sandatahan ng Egypt
Vizier- pangunahing opisyal ng pharaoh na katuwang niya sa panganagasiwa ng kaharian at nagsisilbing kanyang tagapayo sa mahahalagang usapin.
Ang Egypt sa Iba’t Ibang Panahon
Lumang Kaharian (2686 B.C. – 2181 B.C.)
-Tinawag itong panahon ng pyramid. Sa panahong ito nagsimula ang pagtatayo
ng mga piramide sa Ehipto na nagsilbing libingan ng mga paraon.
Pyramid- isang malaking gusali na nagsilbing libingan ng mga paraon, mahigit 80 ang nagawang pyramid sa panahon ng lumang kaharian.
Mga namuno
1. Menes (3100BCE) – naging batayan ng lumang kaharian ang kanyang pamamahala sa pinag-isang kaharian.
2. Zoser o Djoser(2750 BCE) – sa panahon niya itinayo ang kauna-unahang piramide sa Ehipto, ang step pyramid na may anim na patung-patong na mastaba noong 2780. Idinesenyo ni Imhotep, ang punong tagapayo ni Zoser at isang magalingna arkitekto
3. Khufu o Cheops (2650 BCE) – sa kanyang panahon itinayo ang Great Pyramid sa Giza na itinuturing na isa sa Seven Wonders of the Ancient World. Sa sukat na 70 metro kwadrado ang base at 147 talampakan ang taas, ito ang pinakamalaking istruktura na itinayo ng tao.
4. Unis – sa piramide niya natagpuan ang Pyramid Texts o ang kalipunan ng Hieroglyphics na naglalarawan ng mga tradisyon ng paglilibing sa paraon at ang kanyang kahahantungan sa kabilang buhay.
Sanhi ng Pagbagsak
• Pag-aalsa ng mga mamamayan laban sa mataas na buwis.
• Mahina at walang kakayahan sa pamumuno ang mga sumunod na hari.
Gitnang Kaharian (2040 B.C. – 1786 B.C.)
Sa panahong ito hindi ganap ang kapangyarihan ng mga pharaoh.
Thebes- bilang kabisera ng Egypt.
-sa panahong ito hindi na inililibing ang mga paraon sa pyramid kundi inilalakad ang kanilang mga labi sa lugar na tinatawag valley of king.
-pinamunuan ng 14 na paraon na ang mga pinakamahalaga ay ang sumusunod:
1. Amenemhet I (1991-1962 B.C.) – Binuo niyang muli ang Ehipto mula sa kaguluhan na namayani pagbagsak ng Lumang Kaharian. Binuhay niya ang pakikipagkalakalan sa Palestina at Syria.
2. Amenemhet III (1842-1797 B.C.) – Siya ang nagpagawa ng sistema ng irigasyon sa Faiyum na ginagamit pa hanggang ngayon.
Hykso- pangkat ng mga asyano na lumusob sa Egypt at sinakop ang Nile Delta noong 1640BC, sa loob ng mahigit 100 taon napasakamay nila ang Egypt.
Sanhi ng Pagbagsak
• Pag-aalsa ng mga maharlikang galit sa mga pribilehiyo ng mga bagong-yaman na gitnang uri.
• Pagsalakay ng mga Hykso mula sa Arabia at Syria noong 1700 B.C.
•
Bagong Kaharian (1570-1090 B.C.)
-Itinuturing na Panahon ng Imperyo dahil dito nagsimula ang pananakop ng mga
sinaunang Ehipsyano. Pinamunuan ng 33 paraon na ang mga may mahalagang
ambag ay ang sumusunod:
1. Ahmose – itinaboy ang mga Hykso palabas ng Ehipto at sinimulan ang Bagong Kaharian. Itinatag niya ang kauna-unahang magaling na hukbong pandigma gamit ang natutuhan mula sa mga hykso.
2. Thutmose II (1512 B.C.) – idinagdag sa imperyo ang Nubia, Syria, at Palestina.
3. Hatshepsut – asawa ni Thutmose II; unang babaing namuno sa daigdig; nagpatayo siya ng mga templo at nagpaigting ng masiglang kalakalan kaysa pananakop ng lupain.
4. Thutmose III – itinuturing na magaling na mandirigma; napalawak ang imperyo hanggang sa mga baybayin ng Euphrates. Nagpatayo siya ng magagarang templo sa panahong ito. Ang pinakamagara ay ang mga templo sa Kamak at ang apat na Obelisk na kinauukitan ng mga tagumpay niya.
5. Amenhotep IV o Ikhnaton (1300 – 1358 B.C.) – nagpasimula ng monoteismo o pagsamba sa iisang diyos, Aton, na itinuturing niyang pinakamataas at pinakamagaling.
6. Tutankhamen (1358 – 1353 B.C.) – ang kanyang piramide ang itinuturing na pinakamahalagang labi ng sinaunang kabihasnan ng Ehipto dahil kumpleto ang laman nito nang matuklasan. Ibinalik niya ang polyteismo o paniniwala sa maraming diyos sa panahon niya.
7. Rameses II (1304 -1237 B.C.) – Ipinagtanggol niya ang imperyo laban sa mga sumasalakay na Hittite mula sa Gitnang Asya. Nag-iwan siya ng maraming sariling monumento.
Sanhi ng Pagbagsak
• Pagpapabaya sa ekonomiya ng kaharian.
• Pagsalakay ng mga Hittite sa mga kolonya ng Ehipto na nagdulot ng pagkawala ng mga buwis ni kinukolekta mula rito.
• Pag-aalsa sa loob ng kaharian.
• Pagsakop ng mga Assyrian noong 570 B.C., ng mga Persiano noong 525 B.C., at ni Alexander the Great ng Macedonia noong 332 B.C.
Lipunan at Kultura
• Sumasamba sa mga diyos at diyosa tulad nina Amn Re, diyos ng araw; Osiris,diyos ng Nile; Isis, asawa nito; at iba pa.
• May apat na uri ng tao sa lipunan: ang mga maharlika, pari, at pantas; mga sundalo; mga karaniwang mamamayan; at mga alipin.
• Naniniwala sa buhay pagkatapos ng kamatayan na pinagmulan ng dalawa sa dakilang pamana nila sa kabihasnan, ang pag-eembalsamo at ang piramide.
• Umusbong ang gitnang uri ng tao sa lipunan sa panahon ng Gitnang Kaharian.
Ekonomiya:
• Dalubhasa sa mga gawang-kamay ang mga sinaunang Ehipsyano. Sila ay mga platero, manggagawa ng palayok, manghahabi, at karpintero.
• Pagsasaka at pagpapastol ang mga pangunahing hanapbuhay. Nagtanim sila ng barley, trigo, at mga gulay.
• Nagmina rin sila ng tanso at ginto.
• Nagkaroon ng palitan ng kahoy na cedar mula sa Phoenician at olive oil mula sa Crete para sa flax, papyrus, inasnang isdang alabaster at ginto ng Ehipto. Ang kalakalang ito ay nagdala ng karangyaan sa mga mangangalakal.
• Nagkaroon ng bugso ng pagtatayo ng mga kanal at daan.
• Mga ani at paglilingkod ang uri ng buwis na kinokolekta mula sa mga mamamayan.
Ambag sa Kabihasnan:
• Ang kalendaryo na may 365 araw sa isang taon na hinati sa 12 buwan ay mula sa mga sinaunang Ehipsyanong astronomo noong 424BCE. Ginawa nila ito upang masubaybayan ang paghaba ng Nile.
• Nabuo ang sistemang panulat ng mga sinaunang Ehipsyano na tinawag na Hieroglyphics o hiroglipiko noong 3000 BCE. Itoay binubuo ng mga salitang hiero, isang salitang Griyego na nangangahulugang sagrado o banal, at glype na ang ibig sabihin ay paglililok. Unang ginamit ng mga pari sa mga ritwal ang hiroglipiko. Binubuo ito ng mga ideogramo at ponogramo. Mayroon itong 24 simbolo at ang bawat isa ay may tig-isang titik ng katinig. Bukod sa 24 simbolo, mayroon pang 80 simbolo na may tig-dalawang katinig.
• Ang mga piramide ang kauna-unahang monumentong bato na nananatili pa hanggang sa kasalukuyan. Ang pinakamalaking piramide ay ang piramide ni Khufu o Cheops na nasa Giza.
• Ang pagkakaimbento ng papel mula sa dahon ng halamang papyrus ay nagmula rin sa mga sinaunang Ehipsyano.
• Ang mummification o proseso ng pag-eembalsamo ay nagsimula noong 2600 B.C. sa ilalim din ng pamumuno ni Khufu. Natagpuan ang pinakalumang mummy sa Medum ni Sir Flinders Petrie na tinatayang inembalsamo noong panahong iyon.
• Ang mastaba ay mga naunang bersyon ng piramide. Una itong itinayo sa panahon ni Haring Djer noong 2900BC
• Naimbento rin ang araro sa panahong ito.
• Pagtatayo ng malaking imbakan ng tubig na tinawag na faiyum na nagtustos ng tubig sa panahon ng tagtuyot. Ginagamit pa rin hanggang ngayon ang sistemang ito ng irigasyon.
• Amarna art noong panahon ni Ikhnaton na nagpapahalaga sa pagiging makatotohanan ng mga bagay na inilalarawan.
Egypt – Matatagpuan hilagang silangang asya kung saan umaagos ang Nile river.
Ilog Nile- may habang 6671 km mula sa kabundukan ng Africa pallabas ng Mideterranean Sea.
-umaapaw ang tubig tuwing Hulyo at bumabab sa buwan ng Oktubre
Herodotus- isang historian na Greek na nagsabing ang ang kabihasnang Egyptian ay handog ng Nile (gift of Nile).
Sahara at Libyan Desert – matatapuan sa kanluran at timog ng bansa, naging harang at pahirap sa pananakop ng mga dayuhan.
Kasaysayan
7000BCE- nagsimulang nagkaroon ng pamayanan sa tabi ng ilog Nile.
-natutunan nila ang pagtatanim sa mainam na lupain at pag aalaga ng mga hayop tulag ng baka,kambing at tupa
3200BCE- ang pamayanan ay nagkaisa at nakapagtatag ng dalawang kaharian:
a. Mababang Egypt- nasa hilagang bahagi ng Nile river, ang kanilang hari ay may kulay pulang korona.
b.Mataas na Egypt- nasa timog na bahagi ng Nile river
3100BCE- napag-isa ang 2 kaharian ng masakop ni Menes hari ng mataas na Egypt ang katunggaling kaharian.
Memphis- ang naging kabisera ng pinag-isang kaharian, dito rin nagsimula ang unang dinastiya sa Egypt na umaot sa 31.
Pharaoh (paraon)- tawag sa mga pinunong Egyptian na ang ibig sabihin ay dakilang tirahan, na nang lumaon ay itinuring na mga diyos na nasa pisikal na anyo ng tao.
Mga Tungkulin at kapangyarihan ng Pharaoh
• Magkontrol ng ekonomiya at kalakalan
• Mamahala sa kanyang nasasakupan
• Magpatupad ng mga batas at patakaran.
• Magpanatili ng maayos na sistemang pag irigasyon
• Mangalaga ng tao sa panahon ng kalamidad at tag-gutom
• Magpanatili ng ng kaayusan at katahimikan ng kaharian.
• Manguna sa mga seremonya at panrelihiyong ritwal.
• Manguna sa hukbong sandatahan ng Egypt
Vizier- pangunahing opisyal ng pharaoh na katuwang niya sa panganagasiwa ng kaharian at nagsisilbing kanyang tagapayo sa mahahalagang usapin.
Ang Egypt sa Iba’t Ibang Panahon
Lumang Kaharian (2686 B.C. – 2181 B.C.)
-Tinawag itong panahon ng pyramid. Sa panahong ito nagsimula ang pagtatayo
ng mga piramide sa Ehipto na nagsilbing libingan ng mga paraon.
Pyramid- isang malaking gusali na nagsilbing libingan ng mga paraon, mahigit 80 ang nagawang pyramid sa panahon ng lumang kaharian.
Mga namuno
1. Menes (3100BCE) – naging batayan ng lumang kaharian ang kanyang pamamahala sa pinag-isang kaharian.
2. Zoser o Djoser(2750 BCE) – sa panahon niya itinayo ang kauna-unahang piramide sa Ehipto, ang step pyramid na may anim na patung-patong na mastaba noong 2780. Idinesenyo ni Imhotep, ang punong tagapayo ni Zoser at isang magalingna arkitekto
3. Khufu o Cheops (2650 BCE) – sa kanyang panahon itinayo ang Great Pyramid sa Giza na itinuturing na isa sa Seven Wonders of the Ancient World. Sa sukat na 70 metro kwadrado ang base at 147 talampakan ang taas, ito ang pinakamalaking istruktura na itinayo ng tao.
4. Unis – sa piramide niya natagpuan ang Pyramid Texts o ang kalipunan ng Hieroglyphics na naglalarawan ng mga tradisyon ng paglilibing sa paraon at ang kanyang kahahantungan sa kabilang buhay.
Sanhi ng Pagbagsak
• Pag-aalsa ng mga mamamayan laban sa mataas na buwis.
• Mahina at walang kakayahan sa pamumuno ang mga sumunod na hari.
Gitnang Kaharian (2040 B.C. – 1786 B.C.)
Sa panahong ito hindi ganap ang kapangyarihan ng mga pharaoh.
Thebes- bilang kabisera ng Egypt.
-sa panahong ito hindi na inililibing ang mga paraon sa pyramid kundi inilalakad ang kanilang mga labi sa lugar na tinatawag valley of king.
-pinamunuan ng 14 na paraon na ang mga pinakamahalaga ay ang sumusunod:
1. Amenemhet I (1991-1962 B.C.) – Binuo niyang muli ang Ehipto mula sa kaguluhan na namayani pagbagsak ng Lumang Kaharian. Binuhay niya ang pakikipagkalakalan sa Palestina at Syria.
2. Amenemhet III (1842-1797 B.C.) – Siya ang nagpagawa ng sistema ng irigasyon sa Faiyum na ginagamit pa hanggang ngayon.
Hykso- pangkat ng mga asyano na lumusob sa Egypt at sinakop ang Nile Delta noong 1640BC, sa loob ng mahigit 100 taon napasakamay nila ang Egypt.
Sanhi ng Pagbagsak
• Pag-aalsa ng mga maharlikang galit sa mga pribilehiyo ng mga bagong-yaman na gitnang uri.
• Pagsalakay ng mga Hykso mula sa Arabia at Syria noong 1700 B.C.
•
Bagong Kaharian (1570-1090 B.C.)
-Itinuturing na Panahon ng Imperyo dahil dito nagsimula ang pananakop ng mga
sinaunang Ehipsyano. Pinamunuan ng 33 paraon na ang mga may mahalagang
ambag ay ang sumusunod:
1. Ahmose – itinaboy ang mga Hykso palabas ng Ehipto at sinimulan ang Bagong Kaharian. Itinatag niya ang kauna-unahang magaling na hukbong pandigma gamit ang natutuhan mula sa mga hykso.
2. Thutmose II (1512 B.C.) – idinagdag sa imperyo ang Nubia, Syria, at Palestina.
3. Hatshepsut – asawa ni Thutmose II; unang babaing namuno sa daigdig; nagpatayo siya ng mga templo at nagpaigting ng masiglang kalakalan kaysa pananakop ng lupain.
4. Thutmose III – itinuturing na magaling na mandirigma; napalawak ang imperyo hanggang sa mga baybayin ng Euphrates. Nagpatayo siya ng magagarang templo sa panahong ito. Ang pinakamagara ay ang mga templo sa Kamak at ang apat na Obelisk na kinauukitan ng mga tagumpay niya.
5. Amenhotep IV o Ikhnaton (1300 – 1358 B.C.) – nagpasimula ng monoteismo o pagsamba sa iisang diyos, Aton, na itinuturing niyang pinakamataas at pinakamagaling.
6. Tutankhamen (1358 – 1353 B.C.) – ang kanyang piramide ang itinuturing na pinakamahalagang labi ng sinaunang kabihasnan ng Ehipto dahil kumpleto ang laman nito nang matuklasan. Ibinalik niya ang polyteismo o paniniwala sa maraming diyos sa panahon niya.
7. Rameses II (1304 -1237 B.C.) – Ipinagtanggol niya ang imperyo laban sa mga sumasalakay na Hittite mula sa Gitnang Asya. Nag-iwan siya ng maraming sariling monumento.
Sanhi ng Pagbagsak
• Pagpapabaya sa ekonomiya ng kaharian.
• Pagsalakay ng mga Hittite sa mga kolonya ng Ehipto na nagdulot ng pagkawala ng mga buwis ni kinukolekta mula rito.
• Pag-aalsa sa loob ng kaharian.
• Pagsakop ng mga Assyrian noong 570 B.C., ng mga Persiano noong 525 B.C., at ni Alexander the Great ng Macedonia noong 332 B.C.
Lipunan at Kultura
• Sumasamba sa mga diyos at diyosa tulad nina Amn Re, diyos ng araw; Osiris,diyos ng Nile; Isis, asawa nito; at iba pa.
• May apat na uri ng tao sa lipunan: ang mga maharlika, pari, at pantas; mga sundalo; mga karaniwang mamamayan; at mga alipin.
• Naniniwala sa buhay pagkatapos ng kamatayan na pinagmulan ng dalawa sa dakilang pamana nila sa kabihasnan, ang pag-eembalsamo at ang piramide.
• Umusbong ang gitnang uri ng tao sa lipunan sa panahon ng Gitnang Kaharian.
Ekonomiya:
• Dalubhasa sa mga gawang-kamay ang mga sinaunang Ehipsyano. Sila ay mga platero, manggagawa ng palayok, manghahabi, at karpintero.
• Pagsasaka at pagpapastol ang mga pangunahing hanapbuhay. Nagtanim sila ng barley, trigo, at mga gulay.
• Nagmina rin sila ng tanso at ginto.
• Nagkaroon ng palitan ng kahoy na cedar mula sa Phoenician at olive oil mula sa Crete para sa flax, papyrus, inasnang isdang alabaster at ginto ng Ehipto. Ang kalakalang ito ay nagdala ng karangyaan sa mga mangangalakal.
• Nagkaroon ng bugso ng pagtatayo ng mga kanal at daan.
• Mga ani at paglilingkod ang uri ng buwis na kinokolekta mula sa mga mamamayan.
Ambag sa Kabihasnan:
• Ang kalendaryo na may 365 araw sa isang taon na hinati sa 12 buwan ay mula sa mga sinaunang Ehipsyanong astronomo noong 424BCE. Ginawa nila ito upang masubaybayan ang paghaba ng Nile.
• Nabuo ang sistemang panulat ng mga sinaunang Ehipsyano na tinawag na Hieroglyphics o hiroglipiko noong 3000 BCE. Itoay binubuo ng mga salitang hiero, isang salitang Griyego na nangangahulugang sagrado o banal, at glype na ang ibig sabihin ay paglililok. Unang ginamit ng mga pari sa mga ritwal ang hiroglipiko. Binubuo ito ng mga ideogramo at ponogramo. Mayroon itong 24 simbolo at ang bawat isa ay may tig-isang titik ng katinig. Bukod sa 24 simbolo, mayroon pang 80 simbolo na may tig-dalawang katinig.
• Ang mga piramide ang kauna-unahang monumentong bato na nananatili pa hanggang sa kasalukuyan. Ang pinakamalaking piramide ay ang piramide ni Khufu o Cheops na nasa Giza.
• Ang pagkakaimbento ng papel mula sa dahon ng halamang papyrus ay nagmula rin sa mga sinaunang Ehipsyano.
• Ang mummification o proseso ng pag-eembalsamo ay nagsimula noong 2600 B.C. sa ilalim din ng pamumuno ni Khufu. Natagpuan ang pinakalumang mummy sa Medum ni Sir Flinders Petrie na tinatayang inembalsamo noong panahong iyon.
• Ang mastaba ay mga naunang bersyon ng piramide. Una itong itinayo sa panahon ni Haring Djer noong 2900BC
• Naimbento rin ang araro sa panahong ito.
• Pagtatayo ng malaking imbakan ng tubig na tinawag na faiyum na nagtustos ng tubig sa panahon ng tagtuyot. Ginagamit pa rin hanggang ngayon ang sistemang ito ng irigasyon.
• Amarna art noong panahon ni Ikhnaton na nagpapahalaga sa pagiging makatotohanan ng mga bagay na inilalarawan.
Kabihasnan sa Mesopotamia (pinanggalinggan wikepedia)
Mesopotamia (Iraq) – mula sa salitang mesos (gitna) at potamos (ilog)na ang ibig sabihin ay nasa pagitan ng dalawang ilog.
-Matatagpuan sa kanlurang bahagi ng asya na karaniwang pinalilibutan ng lupain ng disyerto at kabundukan.
-Matatagpuan sa lupain ng Fertile Crescent sa pagitan ng Persian gulf at Mediterranean sea.
MGA KABIHASNANG UMUSBONG SA MESOPOTAMIA
A. SUMERIAN 3500 BCE
• Cuneiform – unang nabuong sistema ng panulat. Isa itong uri ng pictograph na naglalarawan ng mga bagay na ginagamitan ng may 600 pananda sa pagbubuo ng mga salita o ideya
• Gulong – sa pagkakatuklas nito, nagawa nila ang unang karwahe
• Cacao – ginamit bilang unang pamalit ng kalakal
• Algebra – sa prinsipyong ito ng matematika, ginamit ang sistema ng pagbilang na nakabatay sa 60, paghahati o fraction, gayundin ang square root
A. SUMERIAN 3500 BCE
• Cuneiform – unang nabuong sistema ng panulat. Isa itong uri ng pictograph na naglalarawan ng mga bagay na ginagamitan ng may 600 pananda sa pagbubuo ng mga salita o ideya
• Gulong – sa pagkakatuklas nito, nagawa nila ang unang karwahe
• Cacao – ginamit bilang unang pamalit ng kalakal
• Algebra – sa prinsipyong ito ng matematika, ginamit ang sistema ng pagbilang na nakabatay sa 60, paghahati o fraction, gayundin ang square root
• Kalendaryong lunar na may 12 buwan
• Dome, vault, rampa, at ziggurat – mga disenyong pangarkitektura at pang-inhinyera na ginamit sa mga palasyo at templo sa Sumer
• Luwad – ginamit sa paggawa ng laryo na nagsilbing talaan ng mga Sumerian at Prinsipyo ng calculator
• Mga Sumerian din ang unang gumamit ng sistema ng panukat ng timbang at haba.
• Unang nagtatag ng organisadong puwersa sa pagtatayo ng mga dike.
Pagbagsak
Panguanahing dahilan ng paghinabng mga Sumerian ay ang madalasna labanan at kawalan ng pagkakaisa ng mga lungsodestado nito. Madalas na pinagtatalunan ang patubig at hangganan ng mga lupain.
B. AKKADIAN 2350 BCE
King Sargon the Great- nagtatag ng imperyong Akkadian, pinag-isa niya ang lunssod estdao na nagbigay daan sa pagkatatag pinakaunang imperyo sa mundo noong 2035 BCE.
-pinakamahusay na pinuno ng akkadian.
Pagbagsak
Pagkamatay ni haring Sargon
Paghalili ng mga mahihinang pinuno.
C. BABYLONIAN o AMMORITES 2000 BCE
Hammurabi- namahala noong 1792-1750 BCE, tinaguriang pinakadakilang hari ng babylonia.
Kodigo ni Hammurabi- binubuo ng 282 batas na nagsisilbing pamantayan ng kabihasnang Babylonian.
-Sakop ng Kodigong ito ang mga itinuturing na paglabag sa karapatan ng mga mamamayan at mga ari-arian nito; usapin sa kalakal, lupa, butaw, serbisyong propesyunal; at pamilya.
-May prinsipyong mata sa mata at ngipin sa ngipin.
Marduk – ang kanilang pinakadakilang diyos na kinkilala.
1100 BCE- naabot nila ang kanilang tagumpay sa panitikan nang masisulat ang mga epikong Gilgamesh at Enuma Elish
Mga Ambag
• Nagsimula sa kanila ang mga kontaratang pangkalakalan, paggamit ng selyo bilang pagpatibay sa kontrata, palamuti sa katawan ng mamahaling bato at metal na kinkilala ngayon bilang alahas.
• Pinaunlad nila ang pakikipagkalakalan at negosyo.
Pagbagsak
Pagsakop ng ibang pangkat ng tao tulad ng Kassite, Hittite at mga Assyrian.
D. ASSYRIAN 900 BCE
Muling napag-isa ang Mesopotamia sa pamumuno ng mga Assyrian.
Sila ay mahusay sa pakikidigma at itinuring bilang pinakamalupit na tao sa sinaunang panahon.
Mga namuno
• Tiglath Pileser I- nagtatag ng imperyo
• Tiglath Pileser III- sumakop sa Syria at Armenia
• Sennacherib- sumakop ng 89 na lungsod at mahigit 200 daang pamayanan.
• Ashurbanipal- nagpagawa ng kaunaunahang silid aklatan sa daigdig na may 200,000 na tablaetang luwad.
Mga ambag
• Pinakaunang pangkat ng tao na nakabuo ng epektibong sistema ng pamumuno sa imperyo.
• Epektibong serbisyo postal
• Maayos at magandang kalsada.
Pagbagsak
Dahil sa kalupitan ng pamumuno nagkaisa ang mga Chaldean, Medes, at Persian noong 612 BCE upang pagtulungan itaboy ang mga Assyrian.
Ang paglusob ni Alexander the Great pagkalipas ng 300 taon at halos walang iniwang karangyaan ng Assyria.
E. CHALDEAN 612 BCE
Ikalawang Imperyong Babylonian.
Nabopolassar- siya ang nanguna at nagtatag ng imperyo chaldea, sila ang mga inapo ng mga Babylonian na ang naging kabisera ay Babylon.
Nebuchadnezzar II- pinakadakilang hari ng Chaldea na nagsimulang namuno noong 605 BCE hanggang 562 BCE, naging tanyag at maunlad ito sa kanyang pamumuno.
Mga Ambag
• Ang Hanging Gardens of Babylon ang isa sa pinakanakakahangang tanawin sa sinaunang panahon umabot sa 75 na talampakan ang taas, pinagawa ni Nebuchadnezzar para sa kanyang asawa na si Amytis.
• nalinang ng konsepto ng zodiac at horoscope.
• Nagpagawa ng Ziggurat na umabot sa halos 300 talampakan na pinangalanang etemenanki. Itinuring na ito ang tore ni Babel sa bibliya.
Pagbagsak
• Paghalili ng mag mahihinang hari dahil nakatuon lamang sila sa karangyaan, kasaganaan at kasayahan.
• Pananakop ng mga Persiano sa imperyo.
IBA PANG KABIHASNAN SA KANLURANG ASYA
A. HITTITE 2000 BCE
Mga Hatti tawag sa mga kabilang sa pangkat ng tao na nanirahan sa Anatolia na tinatawag ding Asia Minor, isang tangway na nakausli sa Mediterranean Sea at Black Sea.
Hattushash- ang kabisera ng imperyo.
1460 BCE- simula ng lumang kaharian na larawan ng kahinaan, karamihan sa mga Indo-Europeo ay mga mahihina kasama na ditto ang Hittite.
Telepinus- tinapos ang pamumuno ng mga mahihinang hari at pinabuti ang kalagayan ng imperyo at nagtatag din siya ng malakas na Militar na nging hudyat ng paglakas ng imperyo.
Suppiluliumas- namuno noong 1375 BCE, inagaw ang ibang lupain na sakop ng Egypt at lubusang nakontrol ang Sentral at hilagang Syria.
Mga Ambag
• Pagkatuklas ng bakal, ginamit nila ang bakal sa paggawa ng armas.
• Pagkilala at paggalang sa ibat ibang wika dahil ginagamit ito sa komunikasyon pandiplomasya.
• Pagkaroon ng titulo sa mga lupa at mga talaan nito.
• Pagkaroon ng imbetaryo ng lupain at pananim na naging batayan ng pagbubuwis ng ari-ariang nakakabi sa lupa.
Pagbagsak
Maraming prebilihiyo ang kamag-anak ng hari na minsan ay inanabuso.
Higit na pinagtuunan ng pansin ng hari aang mga gawaing panrelihiyon kahit na may laban ang military.
B. LYDIAN
• Matatagpuan sa hilagang bahagi ng fertile crescent.
• Pangkat ng tao na unang gumamit ng barya.
Sardis- kaisera ng lydia
Barter- sistema ng kalakalan sa pamamagitan ng pakikipagpalitan ng mga produkto sa iba pang produkto.
- Naging madali ang pakikipagkakalan ng natuto ang mga tao sa paggamit ng barya.
Haring Croesus- pinakamayamang monarko sa kanlurang Asya sa kanyang panahon .
Pagbagsak
Humina ang imperyo ng sakupin ni Haring Cyrus the Great ang Sardis noong 5046 BCE at isinaman sa mapa ng Persia.
C. PHOENICIAN 1200 BCE
Nanirahan sa timog silangang bahagi ng Asia Minor.
Phonecia- tawag sa kanilang lugar na lupain ng mga burol at kabundukan.
Paglalayag at pakikipagkalakalan ang pangunahing hanapbuhay dahil hindi mainam ang lupain sa pagsasaka.
Sila ang tinaguriang “tagpagdala ng kabihasnan” dahil hindi lamang ang produkto ang kanilang naibahagi kundi ang pamumuhay din ng mga tao sa kanilang mga lugar na napuntahan.
Mga Ambag
• Sa kanila nagsimula ang konsepto ng kolonya, naging istayon o bagsakan ito ng kalakal hindi kolonyang pulitikal.
• Mahalagang kontribusyon ay ang alpabeto, dito nakabatay ang kasalukayang alpabeto.
• Paggawa ng mga naglalakihang sasakyang pandagat na tinatawag na barko sa kasalukuyan.
Pagbagsak
Hindi napagtuunan ang pagpapatatag ng pamahalaan at sandatahang lakas.
C. HEBREO 1800 BCE
Hinango ang kanilang pangalan kay Eber na kinikilalang ninuno ni Noah, mababasa ang kasaysayan ng Hebreo sa lumang tipan (Old Testament).
Naging tanyag ang pangkat hindi sa aspetong militar at pulitikal kundi sa aspetong panrelihiyon.
Judaism- nagtaguyod ng monoteismong paniniwala na nagbigay daan sa paniniwala sa iisang diyos na tinatawag na Yahweh.
Abraham- nanirahan sa Mesopotamia na nagpasimula ng kasaysayan ng Hebreo.
Canaan- tirahan ng mga Hebreo, ayon sa tradisyon, sila ay inutusan ni Yahweh na manirahan dito at ipingakong gawing dakila ang kanilang bansa.
Mga Namuno
Moses- namuno sa apglikas ng mga Hebreo mula sa pang-aalipin ng mga Egyptian at nanatili sa Sinai peninsula ng 40 taon, at pinagkalooban ng 10 utos ng diyos.
Saul- naging hari noong 1020 BCE
David- namuno noong 1004 BCE at ginawang kabisera ang Jerusalem, ang nakatalo sa pinakamahusay na sundalo ng Philistine na si Goliath.
Solomon- itinuring na pinakamatalinong hari sa lahat ng piinuno, itinayo niya ang templo ng Jerusalem.
Mga ambag
• Ang bibliya na nanging pundasyon ng pananampalatayang Judaism at kristiyanismo, pinakamahalagang pamanan.
• Pagbabawal sa pagsamba at pag-aalay ngg mga sakripisyo sa mga diyus-diyosan na naging batayan ng maraming batas sa kasalukuyan.
• Ang pagsamba sa nag-iisang diyos o monotheism ay isa rin sa pinakamahalagang ambag.
Pagbagsak
Ang mataas na pagpataw ng buwis ni haring Rehoboam na naging dahilan ng pagrerebelde ng mga nak ni Solomon na dahilan ng pagkawatakwatak ng Hebreo.
Ayon sa lumang tipan ang dahilan ng pagbagsak ng kaharian ay ang pagkakaroon ng ibat-ibang diyos ng Israel na dala ng maraming asawa ni haring Solomon.
E. PERSIANO 612 BCE
Nagmula sa patulan ng kabundukan ng Caucasus sa pagitan ng Black Sea at Caspian Sea.
Nagtatag ng isa sa pinakamalawak na imperyo sa daigdig sa kanilang ginituang panahon.
Zoroastrianismo- tawag sa relihiyon ng mga persyano, itinatag at ipinalaganap ni Zoroaster ang kanyang mga turo, na naniniwalang may dalawang pwersang naglalaban sa upang makuha ang kaluluwa ng tao.ayon sa kanya huhusgahan ang tao batay sa kanyang ginawa at kung kaninong pangkat siya sumanib.
Ahura mazda- diyos ng kabutihan at katotohanan, ang lahat ng tagasunod ay dadalhin sa paraiso.
Ahriman- diyos ng kasamaan at kadiliman.
Mga Namuno
Cyrus the Great- nagsimula ang kanyang pamumuno noong 557 BCE,pinalawak niya ang imperyo sa pagsakop ng mga lupain, itinuring ang kanyang imperyo na pinakamalaki at pinakamakapangyarihan sa buong mundo sa panahong iyon.
Haring Darius I- namahala sa simula noong 521-486 BCE nagkamit ng kadakilaan ang kanyang imperyo, tinagurian niya ang kanyang sarili na hari ng mga hari.
Mga nagawa:
• Nagpagaw ng isang mahabang kalsada na nagdugtong sa mga lungsod ng Persia mula Susa hangang Ephesus sa Asia Minor na umabot sa 2,400 Km.
• Gumamit ng pilak at gintong barya sa pakikipagkalakalan.
• Nagdagdag ng mga satrapy (Rehiyon/lalawgan) sa imperyo. Bawat lalawigan ay pinamunuan ng satrap na nagsilbi bilang tainga at mata.
• Nagpatayo ng mga magagarang palasyo at gusali tulad ng Persepolis.
Nabigo sa labanan sa Marathon na malapit sa Athens, Greece noong 490 BCE laban sa mga Athenian na tumulong sa nag-alsang greek sa Asiaminor.
Haring Xerxes- namuno simula noong 486-465 BCE, anak ni Darius. Bilang paghihiganti sa nabigong pananakop ng kanyang ama sa Greece, muling nagsagawa ng ekspedesyon si Xerxes upang salakayin ang Greece ngunit nabigo sa labanan sa Salamis.
Darius III- sa kanyang kamay bumagsak ang Imperyong persiano noong 331BCE, sa kamay ni Alexander teh Great at dito nagwakas ang imperyo na minsang tinaguriang pinakamalawak sa buong mundo.
Mga Ambag
• Nabgigyang diin ang karapatan ng tao maging ang mga lupang sinakop
• Ang pagkakaroon ng mga satrap ng Persia ang naglinang sa konsepto ng sentarlisadong pamahalaan.
• Relihiyong Zoroastrianismo
Pagbagsak
Matapos ang pamumuno nina `Cyrus, Cambyses, Darius at Xerxes nawalan ng mahusay na pinuno, ang kanilang pangunahing pagbagsak.
Madalas na pag-away-away at kawalan ng pagkakaisa.
• Dome, vault, rampa, at ziggurat – mga disenyong pangarkitektura at pang-inhinyera na ginamit sa mga palasyo at templo sa Sumer
• Luwad – ginamit sa paggawa ng laryo na nagsilbing talaan ng mga Sumerian at Prinsipyo ng calculator
• Mga Sumerian din ang unang gumamit ng sistema ng panukat ng timbang at haba.
• Unang nagtatag ng organisadong puwersa sa pagtatayo ng mga dike.
Pagbagsak
Panguanahing dahilan ng paghinabng mga Sumerian ay ang madalasna labanan at kawalan ng pagkakaisa ng mga lungsodestado nito. Madalas na pinagtatalunan ang patubig at hangganan ng mga lupain.
B. AKKADIAN 2350 BCE
King Sargon the Great- nagtatag ng imperyong Akkadian, pinag-isa niya ang lunssod estdao na nagbigay daan sa pagkatatag pinakaunang imperyo sa mundo noong 2035 BCE.
-pinakamahusay na pinuno ng akkadian.
Pagbagsak
Pagkamatay ni haring Sargon
Paghalili ng mga mahihinang pinuno.
C. BABYLONIAN o AMMORITES 2000 BCE
Hammurabi- namahala noong 1792-1750 BCE, tinaguriang pinakadakilang hari ng babylonia.
Kodigo ni Hammurabi- binubuo ng 282 batas na nagsisilbing pamantayan ng kabihasnang Babylonian.
-Sakop ng Kodigong ito ang mga itinuturing na paglabag sa karapatan ng mga mamamayan at mga ari-arian nito; usapin sa kalakal, lupa, butaw, serbisyong propesyunal; at pamilya.
-May prinsipyong mata sa mata at ngipin sa ngipin.
Marduk – ang kanilang pinakadakilang diyos na kinkilala.
1100 BCE- naabot nila ang kanilang tagumpay sa panitikan nang masisulat ang mga epikong Gilgamesh at Enuma Elish
Mga Ambag
• Nagsimula sa kanila ang mga kontaratang pangkalakalan, paggamit ng selyo bilang pagpatibay sa kontrata, palamuti sa katawan ng mamahaling bato at metal na kinkilala ngayon bilang alahas.
• Pinaunlad nila ang pakikipagkalakalan at negosyo.
Pagbagsak
Pagsakop ng ibang pangkat ng tao tulad ng Kassite, Hittite at mga Assyrian.
D. ASSYRIAN 900 BCE
Muling napag-isa ang Mesopotamia sa pamumuno ng mga Assyrian.
Sila ay mahusay sa pakikidigma at itinuring bilang pinakamalupit na tao sa sinaunang panahon.
Mga namuno
• Tiglath Pileser I- nagtatag ng imperyo
• Tiglath Pileser III- sumakop sa Syria at Armenia
• Sennacherib- sumakop ng 89 na lungsod at mahigit 200 daang pamayanan.
• Ashurbanipal- nagpagawa ng kaunaunahang silid aklatan sa daigdig na may 200,000 na tablaetang luwad.
Mga ambag
• Pinakaunang pangkat ng tao na nakabuo ng epektibong sistema ng pamumuno sa imperyo.
• Epektibong serbisyo postal
• Maayos at magandang kalsada.
Pagbagsak
Dahil sa kalupitan ng pamumuno nagkaisa ang mga Chaldean, Medes, at Persian noong 612 BCE upang pagtulungan itaboy ang mga Assyrian.
Ang paglusob ni Alexander the Great pagkalipas ng 300 taon at halos walang iniwang karangyaan ng Assyria.
E. CHALDEAN 612 BCE
Ikalawang Imperyong Babylonian.
Nabopolassar- siya ang nanguna at nagtatag ng imperyo chaldea, sila ang mga inapo ng mga Babylonian na ang naging kabisera ay Babylon.
Nebuchadnezzar II- pinakadakilang hari ng Chaldea na nagsimulang namuno noong 605 BCE hanggang 562 BCE, naging tanyag at maunlad ito sa kanyang pamumuno.
Mga Ambag
• Ang Hanging Gardens of Babylon ang isa sa pinakanakakahangang tanawin sa sinaunang panahon umabot sa 75 na talampakan ang taas, pinagawa ni Nebuchadnezzar para sa kanyang asawa na si Amytis.
• nalinang ng konsepto ng zodiac at horoscope.
• Nagpagawa ng Ziggurat na umabot sa halos 300 talampakan na pinangalanang etemenanki. Itinuring na ito ang tore ni Babel sa bibliya.
Pagbagsak
• Paghalili ng mag mahihinang hari dahil nakatuon lamang sila sa karangyaan, kasaganaan at kasayahan.
• Pananakop ng mga Persiano sa imperyo.
IBA PANG KABIHASNAN SA KANLURANG ASYA
A. HITTITE 2000 BCE
Mga Hatti tawag sa mga kabilang sa pangkat ng tao na nanirahan sa Anatolia na tinatawag ding Asia Minor, isang tangway na nakausli sa Mediterranean Sea at Black Sea.
Hattushash- ang kabisera ng imperyo.
1460 BCE- simula ng lumang kaharian na larawan ng kahinaan, karamihan sa mga Indo-Europeo ay mga mahihina kasama na ditto ang Hittite.
Telepinus- tinapos ang pamumuno ng mga mahihinang hari at pinabuti ang kalagayan ng imperyo at nagtatag din siya ng malakas na Militar na nging hudyat ng paglakas ng imperyo.
Suppiluliumas- namuno noong 1375 BCE, inagaw ang ibang lupain na sakop ng Egypt at lubusang nakontrol ang Sentral at hilagang Syria.
Mga Ambag
• Pagkatuklas ng bakal, ginamit nila ang bakal sa paggawa ng armas.
• Pagkilala at paggalang sa ibat ibang wika dahil ginagamit ito sa komunikasyon pandiplomasya.
• Pagkaroon ng titulo sa mga lupa at mga talaan nito.
• Pagkaroon ng imbetaryo ng lupain at pananim na naging batayan ng pagbubuwis ng ari-ariang nakakabi sa lupa.
Pagbagsak
Maraming prebilihiyo ang kamag-anak ng hari na minsan ay inanabuso.
Higit na pinagtuunan ng pansin ng hari aang mga gawaing panrelihiyon kahit na may laban ang military.
B. LYDIAN
• Matatagpuan sa hilagang bahagi ng fertile crescent.
• Pangkat ng tao na unang gumamit ng barya.
Sardis- kaisera ng lydia
Barter- sistema ng kalakalan sa pamamagitan ng pakikipagpalitan ng mga produkto sa iba pang produkto.
- Naging madali ang pakikipagkakalan ng natuto ang mga tao sa paggamit ng barya.
Haring Croesus- pinakamayamang monarko sa kanlurang Asya sa kanyang panahon .
Pagbagsak
Humina ang imperyo ng sakupin ni Haring Cyrus the Great ang Sardis noong 5046 BCE at isinaman sa mapa ng Persia.
C. PHOENICIAN 1200 BCE
Nanirahan sa timog silangang bahagi ng Asia Minor.
Phonecia- tawag sa kanilang lugar na lupain ng mga burol at kabundukan.
Paglalayag at pakikipagkalakalan ang pangunahing hanapbuhay dahil hindi mainam ang lupain sa pagsasaka.
Sila ang tinaguriang “tagpagdala ng kabihasnan” dahil hindi lamang ang produkto ang kanilang naibahagi kundi ang pamumuhay din ng mga tao sa kanilang mga lugar na napuntahan.
Mga Ambag
• Sa kanila nagsimula ang konsepto ng kolonya, naging istayon o bagsakan ito ng kalakal hindi kolonyang pulitikal.
• Mahalagang kontribusyon ay ang alpabeto, dito nakabatay ang kasalukayang alpabeto.
• Paggawa ng mga naglalakihang sasakyang pandagat na tinatawag na barko sa kasalukuyan.
Pagbagsak
Hindi napagtuunan ang pagpapatatag ng pamahalaan at sandatahang lakas.
C. HEBREO 1800 BCE
Hinango ang kanilang pangalan kay Eber na kinikilalang ninuno ni Noah, mababasa ang kasaysayan ng Hebreo sa lumang tipan (Old Testament).
Naging tanyag ang pangkat hindi sa aspetong militar at pulitikal kundi sa aspetong panrelihiyon.
Judaism- nagtaguyod ng monoteismong paniniwala na nagbigay daan sa paniniwala sa iisang diyos na tinatawag na Yahweh.
Abraham- nanirahan sa Mesopotamia na nagpasimula ng kasaysayan ng Hebreo.
Canaan- tirahan ng mga Hebreo, ayon sa tradisyon, sila ay inutusan ni Yahweh na manirahan dito at ipingakong gawing dakila ang kanilang bansa.
Mga Namuno
Moses- namuno sa apglikas ng mga Hebreo mula sa pang-aalipin ng mga Egyptian at nanatili sa Sinai peninsula ng 40 taon, at pinagkalooban ng 10 utos ng diyos.
Saul- naging hari noong 1020 BCE
David- namuno noong 1004 BCE at ginawang kabisera ang Jerusalem, ang nakatalo sa pinakamahusay na sundalo ng Philistine na si Goliath.
Solomon- itinuring na pinakamatalinong hari sa lahat ng piinuno, itinayo niya ang templo ng Jerusalem.
Mga ambag
• Ang bibliya na nanging pundasyon ng pananampalatayang Judaism at kristiyanismo, pinakamahalagang pamanan.
• Pagbabawal sa pagsamba at pag-aalay ngg mga sakripisyo sa mga diyus-diyosan na naging batayan ng maraming batas sa kasalukuyan.
• Ang pagsamba sa nag-iisang diyos o monotheism ay isa rin sa pinakamahalagang ambag.
Pagbagsak
Ang mataas na pagpataw ng buwis ni haring Rehoboam na naging dahilan ng pagrerebelde ng mga nak ni Solomon na dahilan ng pagkawatakwatak ng Hebreo.
Ayon sa lumang tipan ang dahilan ng pagbagsak ng kaharian ay ang pagkakaroon ng ibat-ibang diyos ng Israel na dala ng maraming asawa ni haring Solomon.
E. PERSIANO 612 BCE
Nagmula sa patulan ng kabundukan ng Caucasus sa pagitan ng Black Sea at Caspian Sea.
Nagtatag ng isa sa pinakamalawak na imperyo sa daigdig sa kanilang ginituang panahon.
Zoroastrianismo- tawag sa relihiyon ng mga persyano, itinatag at ipinalaganap ni Zoroaster ang kanyang mga turo, na naniniwalang may dalawang pwersang naglalaban sa upang makuha ang kaluluwa ng tao.ayon sa kanya huhusgahan ang tao batay sa kanyang ginawa at kung kaninong pangkat siya sumanib.
Ahura mazda- diyos ng kabutihan at katotohanan, ang lahat ng tagasunod ay dadalhin sa paraiso.
Ahriman- diyos ng kasamaan at kadiliman.
Mga Namuno
Cyrus the Great- nagsimula ang kanyang pamumuno noong 557 BCE,pinalawak niya ang imperyo sa pagsakop ng mga lupain, itinuring ang kanyang imperyo na pinakamalaki at pinakamakapangyarihan sa buong mundo sa panahong iyon.
Haring Darius I- namahala sa simula noong 521-486 BCE nagkamit ng kadakilaan ang kanyang imperyo, tinagurian niya ang kanyang sarili na hari ng mga hari.
Mga nagawa:
• Nagpagaw ng isang mahabang kalsada na nagdugtong sa mga lungsod ng Persia mula Susa hangang Ephesus sa Asia Minor na umabot sa 2,400 Km.
• Gumamit ng pilak at gintong barya sa pakikipagkalakalan.
• Nagdagdag ng mga satrapy (Rehiyon/lalawgan) sa imperyo. Bawat lalawigan ay pinamunuan ng satrap na nagsilbi bilang tainga at mata.
• Nagpatayo ng mga magagarang palasyo at gusali tulad ng Persepolis.
Nabigo sa labanan sa Marathon na malapit sa Athens, Greece noong 490 BCE laban sa mga Athenian na tumulong sa nag-alsang greek sa Asiaminor.
Haring Xerxes- namuno simula noong 486-465 BCE, anak ni Darius. Bilang paghihiganti sa nabigong pananakop ng kanyang ama sa Greece, muling nagsagawa ng ekspedesyon si Xerxes upang salakayin ang Greece ngunit nabigo sa labanan sa Salamis.
Darius III- sa kanyang kamay bumagsak ang Imperyong persiano noong 331BCE, sa kamay ni Alexander teh Great at dito nagwakas ang imperyo na minsang tinaguriang pinakamalawak sa buong mundo.
Mga Ambag
• Nabgigyang diin ang karapatan ng tao maging ang mga lupang sinakop
• Ang pagkakaroon ng mga satrap ng Persia ang naglinang sa konsepto ng sentarlisadong pamahalaan.
• Relihiyong Zoroastrianismo
Pagbagsak
Matapos ang pamumuno nina `Cyrus, Cambyses, Darius at Xerxes nawalan ng mahusay na pinuno, ang kanilang pangunahing pagbagsak.
Madalas na pag-away-away at kawalan ng pagkakaisa.
Mag-subscribe sa:
Mga Post (Atom)